Η γονιμότητα ορίζεται ως η φυσική ικανότητα σύλληψης βρέφους και είναι ζήτημα που αφορά τόσο τις γυναίκες όσο και τους άντρες που επιθυμούν να τεκνοποιήσουν.
Η πετυχημένη τεκνοποίηση βασίζεται σε αυτήν την εξαιρετικά περίπλοκη ικανότητα η οποία επηρεάζεται από πληθώρα παραγόντων συμπεριλαμβανομένου της ποιότητας διατροφής του ζευγαριού.
Η γονιμότητα εξαρτάται κυρίως από την ηλικία, την φυσιολογική ορμονική λειτουργία και την φυσιολογία του ατόμου. Ο προσχεδιασμός και οι πιθανώς αναγκαίες παρεμβάσεις της καθημερινότητας συντελούν στην υγιή σύλληψη αλλά και στη ομαλή εγκυμοσύνη.
Μερικές από αυτές τις παρεμβάσεις είναι βασικές συμβουλές για αλλαγή της καθημερινότητας όπως η διακοπή καπνίσματος, η απώλεια βάρους, η ένταξη φυσικής δραστηριότητας στην καθημερινότητα κλπ.
Άλλες πάλι είναι πιο περίπλοκες όπως η εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF).
Ο ρόλος της διατροφής στην γονιμότητα
Τα τελευταία χρόνια, μεγάλο πλήθος ερευνών επιβεβαιώνουν πως ορισμένες διατροφικές τροποποιήσεις έχουν θετικά αποτελέσματα στην υγεία του αναπαραγωγικού συστήματος και συνεπώς στην αύξηση της γονιμότητας.
Γενικά, οι συστάσεις για την τήρηση μια ισορροπημένης διατροφής συνεχίζουν να ισχύουν, ωστόσο φαίνεται πως γυναίκες που επιλέγουν να καταναλώνουν τροφές πλούσιες σε φυτικές ίνες (π.χ. προϊόντα ολικής άλεσης, δημητριακά, λαχανικά, φρούτα), φυτικές πηγές πρωτεϊνών έναντι ζωικών (π.χ. όσπρια, σόγια, ξηροί καρποί) και μη επεξεργασμένες τροφές (π.χ. γλυκά, fast food) έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες σύλληψης.
Αντίθετα, η δυτικού τύπου διατροφή, η οποία χαρακτηρίζεται από υψηλά ποσοστά κορεσμένων λιπαρών και χαμηλά ποσοστά φρέσκων φρούτων και λαχανικών, επηρεάζει αρνητικά την γονιμότητα και την πιθανότητα σύλληψης.
Η μειωμένη γονιμότητα (υπογονιμότητα) δυστυχώς συναντάται συχνά στον παγκόσμιο πληθυσμό. Συγκεκριμένα, 1 στα 6 άτομα πάσχουν τουλάχιστον για κάποια περίοδο της ζωής τους (WHO, 2023). Παρόλο που η διατροφή από μόνη της δεν μπορεί να την θεραπεύσει, οι διατροφικές τροποποιήσεις είναι από τις λιγότερο παρεμβατικές μεθόδους που το ζευγάρι καλείται να εντάξει στην καθημερινότητα του.
Η σημασία της μεσογειακής διατροφής στην γονιμότητα
Έρευνες δείχνουν πως η μεσογειακή δίαιτα φαίνεται να έχει θετική συσχέτιση με την αύξηση της γονιμότητας (Sanderman et al, 2022).
Συγκεκριμένα, οι Vujkovic et al βρήκαν ότι η μεσογειακή διατροφή μπορεί να οδηγήσει σε έως και 40% αυξημένη πιθανότητα γονιμοποίησης μετά από εξωσωματική θεραπεία. Η μεσογειακή δίαιτα επικεντρώνεται στην κατανάλωση φυτικών προϊόντων και ακόρεστων λιπαρών. Περιλαμβάνει τροφές ολικής αλέσεως, ποικιλία φρούτων και λαχανικών, οσπρίων και ελαιόλαδου. Επιπλέον, εντάσσει την μέτρια κατανάλωση λευκού κρέατος γαλακτοκομικών προϊόντων και ψαριών.
Έχει αναγνωριστεί πως μια διατροφή πλούσια λιπαρά οξέα όπως η μεσογειακή και συγκεκριμένα σε μονοακόρεστα, πολυακόρεστα, και φλαβονοειδή παίζει σημαντικό ρόλο σε όλα τα στάδια της γονιμοποίησης. Στην αρχή της εγκυμοσύνης ειδικά, λειτουργούν ως ενεργειακά υποστρώματα και συμβάλλουν στην μορφολογία του εμβρύου.
Μελέτη κοορτής η οποία παρακολούθησε γυναίκες που υποβάλλονται σε εξωσωματική γονιμοποίηση, έδειξε πως η κατανάλωση 34.2 γραμμαρίων την ημέρα προϊόντων ολικής άλεσης σχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα σύλληψης (Gaskins AJ et al, 2017).
Τροφές που δεν προωθούν την γονιμότητα
Παράλληλα με τις διατροφικές συστάσεις για την αύξηση κατανάλωσης συγκεκριμένων θρεπτικών στοιχείων, υπάρχουν και συστάσεις για μικροθρεπτικά και τρόφιμα προς αποφυγή την περίοδο πριν την σύλληψη.
Η υψηλή κατανάλωση κόκκινου κρέατος και επεξεργασμένων προϊόντων αυτού σχετίζεται με χαμηλή γονιμότητα τόσο στους άντρες όσο και στις γυναίκες όπως επιβεβαιώνεται από πολλαπλές μελέτες (Alesi et at, 2022) (Łakoma et al, 2023).
Αντίθετα, η κατανάλωση λευκού κρέατος και ψαριών φαίνεται να έχουν θετικό αντίκτυπο και συστήνονται στα πλαίσια μιας ισορροπημένης διατροφής. Ωστόσο, συστήνεται στις γυναίκες που προσπαθούν να συλλάβουν ή βρίσκονται ήδη σε εγκυμοσύνη να αποφεύγουν την κατανάλωση ψαριών-θηρευτών (π.χ. τόνος). Ενδέχεται να περιέχουν υψηλά ποσοστά υδραργύρου ο οποίος επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη του εμβρύου.
Επιπλέον, συστήνεται η αποφυγή κατανάλωσης μη παστεριωμένων προϊόντων π.χ. γάλακτος, ωμών αυγών και μισοψημένου κρέατος για την αποφυγή μόλυνσης από σαλμονέλα, τοξόπλασμα ή λιστέρια που ενδέχεται να προκαλέσουν αποβολή στην εγκυμονούσα.
Αναφορικά, οι γυναίκες που ακολουθούν χορτοφαγική διατροφή θα πρέπει να είναι προσεκτικές ως προς την επαρκή πρόσληψη βιταμίνης Β12, ψευδαργύρου, ασβεστίου και σεληνίου. Έλλειψη των συγκεκριμένων θρεπτικών σχετίζεται με μειωμένη γονιμότητα (Benham et al, 2021).
Γονιμότητα και αλκοόλ
Μέγιστης σημασίας κρίνεται η αποφυγή κατανάλωσης αλκοόλ.
Πέραν του ότι επηρεάζει την γονιμότητα, το αλκοόλ είναι ιδιαίτερα επιβλαβές για το έμβρυο. Οι επίσημες συστάσεις επισημαίνουν την πλήρη αποχή από αλκοόλ τόσο κατά την περίοδο πριν την σύλληψη όσο και κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Συμπληρώματα διατροφής και γονιμότητα
Η χορήγηση συμπληρωμάτων διατροφής δεν κρίνεται πάντα απαραίτητη.
Ωστόσο, είναι σημαντικό να γίνονται εξετάσεις αίματος προκειμένου να γίνει έλεγχος για πιθανή έλλειψη βιταμινών και μετάλλων. Οι βιταμίνες είναι απαραίτητες για την υγεία του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος καθώς επηρεάζουν την:
- έμμηνο ρύση
- ορμονική ισορροπία
- ποιότητα και ωρίμανση του ωαρίου
Προσοχή πρέπει να λαμβάνεται για την πιθανότητα υπερκατανάλωση βιταμίνης Α. Ενώ είναι απαραίτητη σε φυσιολογικά όρια, όταν είναι αυξημένη σχετίζεται με διαταραχές στην ανάπτυξη του εμβρύου. Η βιταμίνη Α βρίσκεται κυρίως σε ζωικά προϊόντα όπως γαλακτοκομικά, συκώτι και ιχθυέλαια. Επιπλέον, συναντάται συχνά σε πολυβιταμινούχα σκευάσματα. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι απαραίτητη η εξατομικευμένη σύσταση τους για κάθε περίσταση.
Η σιδηροπενική αναιμία θεωρείται από τις πιο συχνές διατροφικές ελλείψεις και αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα υπογονιμότητας. Για την πρόληψη της, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει συμπληρώματα σιδήρου μεταξύ 30-60mg στις εγκύους διότι αν δεν αντιμετωπιστεί μπορεί να προκαλέσει επιπλοκές στο έμβρυο (WHO, 2017).
Το φολικό οξύ έχει σημαντικό ρόλο στην αναπαραγωγή καθώς συντελεί στην σύνθεση του DNA και των αμινοξέων. Μελέτες δείχνουν πως η αύξηση πρόσληψης φολικού οξέος (βιταμίνη Β9) συντελεί σε μειωμένο κίνδυνο βλάβης του νευρικού σωλήνα του εμβρύου καθώς και στην αύξηση των πιθανοτήτων για εγκυμοσύνη (Gaskins et al, 2021). Βάσει αυτών, συνιστάται η καθημερινή πρόσληψη 400μg ξεκινώντας 2 μήνες πριν την προσπάθεια σύλληψης.
Συχνά, συναντάται η σύσταση κατανάλωσης αντιοξειδωτικών βιταμινών όπως βιταμινών C και Ε. Ωστόσο, δεν υπάρχουν ακόμα ισχυρά στοιχεία που να υποστηρίζουν την αποτελεσματικότητα τους. Παρόλα αυτά, έχει παρατηρηθεί πως η l-αργνινίνη η οποία έχει αντιοξειδωτική δράση, επηρεάζει θετικά των κινητικότητά του σπέρματος σε άντρες με προβλήματα γονιμότητας.
Γενικά, η ένταξη ενός συμπληρώματος που περιλαμβάνει όλες τις βιταμίνες συμπλέγματος Β, αντιοξειδωτικά, σελήνιο και λιπαρά οξέα φαίνεται να έχει βοηθητική επίδραση στην γονιμότητα.
Η συμβολή του Διαιτολόγου
Η γονιμότητα εξαρτάται από πλήθος περίπλοκων διαδικασιών και είναι σημαντικό το ζευγάρι να απευθυνθεί σε ειδικούς ώστε να λάβει την βοήθεια που χρειάζεται.
Η συμβουλευτική πάνω στην διατροφή μπορεί να κατευθύνει ένα ζευγάρι προς μία πιο ισορροπημένη δίαιτα η οποία δεν εστιάζει απλά σε μεμονωμένα θρεπτικά στοιχεία, αλλά αξιολογεί την ποιότητα της διατροφής συνολικά, υποστηρίζοντας τις εξατομικευμένες ανάγκες των ατόμων προκειμένου να μεγιστοποιήσουν την πιθανότητα σύλληψης.
Η τήρηση των διατροφικών συστάσεων όμως μπορεί να αποδειχθεί περίπλοκη αφού δυστυχώς πλέον είναι πολύ πιθανό οι τροφές να περιέχουν περιβαλλοντικές τοξίνες π.χ. βαρέα μέταλλα στα λιπαρά ψάρια ή συνθετικά παραπροϊόντα π.χ. εντομοκτόνα (Chiu Y-H et al, 2017) που επηρεάζουν αρνητικά την γονιμότητα.
Πρακτικά, μόνο ένας επαγγελματίας Διαιτολόγος διαθέτει τις κατάλληλες γνώσεις ώστε να ενημερώσει σχετικά με τους ενδεχόμενους κινδύνους ορισμένων τροφών και να προτρέψει στην αντικατάσταση τους με ασφαλέστερες επιλογές.
Επίσης, είναι αναγνωρισμένο πως η γονιμότητα επηρεάζεται αρνητικά τόσο από το αυξημένο όσο και από το χαμηλό σωματικό βάρος (Boedt et al, 2021). Γενικά, συνιστάται η διατήρηση ενός σταθερού βάρους με ΔΜΣ 18,5- 25kg/m² εντάσσοντας ένα ισορροπημένο διατροφικό πρόγραμμα και τακτική άσκηση. (Boedt et al, 2021).
Ένας επαγγελματίας Διαιτολόγος μπορεί να αξιολογήσει αν το σωματικό βάρος ενός ζευγαριού είναι εμπόδιο στην θεραπεία. Ακολούθως, θα φροντίσει να σχεδιάσει το ιδανικό πλάνο διατροφής το οποίο θα συμβάλλει όχι μόνο στην αύξηση της γονιμότητας αλλά και στην υγιή εγκυμοσύνη σε όλα τα στάδια της.
Επιστημονική υποστήριξη για διατροφή γονιμότητας
Είστε σε περίοδο που επιδιώκετε να γίνετε γονείς και σας απασχολεί η διατροφή σας σχετικά με την γονιμότητα;
Έχουμε τις γνώσεις και το επιστημονικό υπόβαθρο να σας υποστηρίξουμε διατροφικά. Προσφέρουμε τις υπηρεσίες μας δια ζώσης και διαδικτυακά και μπορούμε να σας καθοδηφήσουμε όπου και αν βρίσκεστε. Επικοινωνήστε μαζί μας χρησιμοποιώντας όποιον από τους πάρακάτω διαθέσιμους τρόπους σας εξυπηρετεί:
- καλώντας στο 6932329673
- συμπληρώνοντας την φόρμα επικοινωνίας στην ιστοσελίδα μας
- στέλνοντας μήνυμα στην σελίδα μας στο facebook
Βιβλιογραφία
- Sanderman EA, Willis SK, Wise LA. Female dietary patterns and outcomes of in vitro fertilization (IVF): a systematic literature review. Nutr J. 2022 Jan 18;21(1):5. doi: 10.1186/s12937-021-00757-7. PMID: 35042510; PMCID: PMC8764863.
- Boedt T, Vanhove AC, Vercoe MA, Matthys C, Dancet E, Lie Fong S. Preconception lifestyle advice for people with infertility. Cochrane Database Syst Rev. 2021 Apr 29;4(4):CD008189. doi: 10.1002/14651858.CD008189.pub3. PMID: 33914901; PMCID: PMC8092458
- Gaskins AJ, Chavarro JE. Diet and fertility: a review. Am J Obstet Gynecol. 2018 Apr;218(4):379-389. doi: 10.1016/j.ajog.2017.08.010. Epub 2017 Aug 24. PMID: 28844822; PMCID: PMC5826784
- Alesi S, Villani A, Mantzioris E, Takele WW, Cowan S, Moran LJ, Mousa A. Anti-Inflammatory Diets in Fertility: An Evidence Review. Nutrients. 2022 Sep 21;14(19):3914. doi: 10.3390/nu14193914. PMID: 36235567; PMCID: PMC9570802
- Benham AJ, Gallegos D, Hanna KL, Hannan-Jones MT. Intake of vitamin B12 and other characteristics of women of reproductive age on a vegan diet in Australia. Public Health Nutr. (2021) 24:4397–407. 10.1017/S1368980021001695 [PubMed]
- Chiu Y-H, Williams PL, Gillman MW, Gaskins AJ, Mínguez-Alarcón L, Souter I, et al.. Association between pesticide residue intake from consumption of fruits and vegetables and pregnancy outcomes among women undergoing infertility treatment with assisted reproductive technology. JAMA Intern Med. (2018) 178:17–26. 10.1001/jamainternmed.2017.5038 [PMC free article]
- Gaskins AJ, Chiu YH, Williams PL, Keller MG, Toth TL, Hauser R, et al.. Maternal whole grain intake and outcomes of in vitro fertilization. Fertil Steril. (2016) 105:1503–10.e4. 10.1016/j.fertnstert.2016.02.015 [PMC free article]
- Vujkovic M, de Vries JH, Lindemans J, Macklon NS, van der Spek PJ, Steegers EA, et al.. The preconception Mediterranean dietary pattern in couples undergoing in vitro fertilization/intracytoplasmic sperm injection treatment increases the chance of pregnancy. Fertil Steril. (2010) 94:2096–101. 10.1016/j.fertnstert.2009.12.079 [PubMed]
- Łakoma, Klaudia, Olha Kukharuk, and Daniel Śliż. 2023. \”The Influence of Metabolic Factors and Diet on Fertility\” Nutrients 15, no. 5: 1180. https://doi.org/10.3390/nu15051180